NGUỒN:
THẦN KHÚC THIÊN ĐÀNG
- Thiên Khúc XII: Thánh Đa Minh
Ý chính: tiếp cảnh Thiên cầu thứ IV của Mặt trời. Vòng hào quang thứ hai là các bậc thánh thông thái xuất hiện; thánh Bonaventura giới thiệu dung mạo thánh Đa Minh và khiển trách các tu sĩ Phan Sinh biến chất. Cuối cùng, hai vầng hào quang là thánh Phan Sinh và thánh Đa Minh được tán dương nổi bật khép lại ca khúc.
Thời gian: sáng thứ Năm bát nhật Phục Sinh 14.4 năm thánh 1300.
Ca khúc dâng kính thánh Đa Minh được triển khai song song với ca khúc dâng kính thánh Phan Sinh (Phanxicô), hai cuộc đời cùng tạo nên một thể thống nhất thực hiện kế hoạch thần linh.
Điểm khác là cách trình bày. Ở đây, câu chuyện thánh Đa Minh được kể lại trước khi biết tên người kể. Cùng kết cấu nhịp điệu, nhưng ca khúc này lại có diện mạo hoàn toàn khác với ca khúc trước.
Trong khi con người thánh Phan Sinh ngự trị và nổi bật trên đỉnh cao ở ca khúc trước thì ở đây, gương mặt thánh Đa Minh không được nhấn mạnh nét tiểu sử cá nhân. Tuy nhiên, điểm nhấn là các chủ đề của nhân vật chính. Trình thuật rất đẹp và mạnh mẽ về thể loại, nhưng cách nào đó như vô danh. Ý nghĩa chính của ca khúc này được nhấn mạnh trong việc xa lánh những gì là thế gian (vật chất hay trí tuệ) và trở lại với Giáo hội thời các tông đồ, được sai vào thế giới trong sự nghèo khó hoàn toàn để rao giảng đức tin.
Khung cảnh Tin Mừng mà Đức Kitô sai các môn đệ (Mt 10, 7-10), được thánh Phan Sinh ghi nhớ như là nguồn cảm hứng uyên nguyên cho hai Dòng: Dòng Phan Sinh với đức Khó nghèo và dòng Đa Minh với thuyết giảng. Với trực giác sắc bén lịch sử, Dante đã giới thiệu Phan Sinh như là tân lang của tình nương Khó nghèo và Đa Minh như tân lang của đức tin.
Những lời đầu tiên phát ra từ miệng thánh nhân sẽ nói trong vòng hào quang thứ hai: hai hiệp sĩ được sai đến để trợ giúp dân Kitô giáo đang gặp nguy. Đa Minh nổi bật lên gương mặt có khả năng chiến đấu bằng lời sắc bén để chống lại những nguy cơ chệch đường đức tin. Trong khi Phan Sinh khó nghèo tuyệt đối thì Đa Minh cũng không xin vinh dự nào khác ngoài chiến đấu bảo vệ đức tin.
Việc nhắc nhớ cuộc thập tự chinh ở Provenza nổi lên ý nghĩa trong thơ Dante: Folco ở Marsiglia trên bình diện chính trị, Đa Minh ở Guzman trên bình diện cầu nguyện. Câu chuyện về Đa Minh khép lại với ký ức về rất nhiều đồ đệ đang lan tỏa khắp nơi trên thế giới để làm sống lại đức tin qua việc tiếp tục sự nghiệp được hoàn thành bởi dòng tu của Ngài.
Tiếp theo, lời khiển trách nhắm vào các tu sĩ Phan Sinh bởi họ đã phản bội con đường đổi mới mà thánh nhân đã khởi xướng. Hai thái cực kéo dài hàng thế kỷ giữa kiểu quá khắt khe giữ luật và quá buông lỏng giới luật. Dante đã phê phán cả hai thái cực theo tinh thần ghi dấu ấn trên tất cả tầng trời. Thánh Đa Minh luôn đặt ưu tiên tìm kiếm khôn ngoan thượng giới.
Ca khúc khép lại không phải qua lời phê phán như ca khúc trước, nhưng là hai vầng hào quang của các vị khôn ngoan.
"Ánh sáng chiếu vượt trên vòng phản chiếu
Như hai cầu vồng đồng sắc, đồng tâm"
1 ---o0o---
Vầng thiêng vừa dứt châu ngọc cuối
các chân phước lại quyến vòng xoay
rịp ràng điệu, luyến láy lay
nhịp nhàng vũ khúc bay say thánh thần.
Vòng đầu xoay chưa tròn vành vạnh
vòm điệu mới óng ánh bừng lên
giọng hòa tinh tú êm êm
như ngân hà giãi sáng thềm thiên cung.
2 ---o0o---
Ôi! Tiếng ngân vô cùng toàn bích
quyến rũ hơn giọng miết thần thơ
êm hơn nàng tiên cá thẫn thờ
tiếng nhã nhạc nhả tơ huyền ảo.
Ánh sáng chiếu vượt trên vòng phản chiếu
như hai cầu vồng đồng sắc, đồng tâm
xoay cuộn xoay trong mây mỏng âm thầm
khi thần Du Nương sai nàng hầu báo hiệu (1)
3 ---o0o---
Vì, vòng ngoài sáng ánh quang phản diệu
như giọng nói sinh ra tiếng vang âm
để tiêu tán tình yêu thần Ngân Vọng (2)
như mặt trời hút khô giọt sương thầm.
Rồi, dương thế xem cầu vồng dự đoán
theo ước giao Thiên Chúa với Nôê
không còn có lụt đại hồng thủy nữa
cuộc sống an vui hạnh phúc tràn trề
4 ---o0o---
Cũng thế,
hai dải hồng vĩnh hằng đương bung nở
xoay liệng chao nhè nhẹ quanh chúng tôi
thành hai vòng gần xa hợp lại rồi
cùng đáp lời tha thiết.
Bên này vũ điệu bên kia nhảy mừng
hòa tiếng hát dập dìu theo sóng nhạc
lòng bên lòng vui sướng sáng thiêng dung
một màu yêu thương vô cùng trìu mến.
5 ---o0o---
Giây phút giây hiệp hành say ước muốn
từng ánh nhìn khép mở mãi trao nhau
thiêng thần thiêng nhịp theo ánh nhiệm màu
chao ôi tuyệt! Tiếng tơ vàng chợt luyến!
Hồn tôi chợt run lên nghe rúng riếng
như chiếc la bàn qui hướng tai nghe:
"Chính Tình Yêu đời ta mãi say mê
thúc đẩy ta tán dương người còn lại
6 ---o0o---
Hai gương sáng nổi lên thật chí phải
hai hiệp sĩ sát cánh mãi bên nhau
chung mục đích, chung thập giá nhiệm màu
giờ vinh thắng rạng ngời hai ngọn đuốc
Đạo binh Chúa phải trả nhiều giá đắt
để chuộc về, sửa sai sót lỗi lầm
Người phái đến hai quân tử chính nhân
vực dậy xe hương chông chênh chậm chạp.
7 ---o0o---
Khi ấy, vị hoàng đế quản cai khắp trời đất
thương ra tay giúp cứu nạn phò nguy
bởi lòng trắc ẩn khôn thể sánh bì
bởi dạ thế nhân có gì xứng đáng?!
chính nhân tiếp như đuốc thiêng tỏa rạng
từ mảnh vườn khơi nguồn ngọn gió tây (3)
mát lòng tâm trí bao người
cho châu Âu được hồi xuân tươi trẻ.
8 ---o0o---
Bên gần bên không xa nơi sóng vỗ
mặt trời xoay than thở chặng đường dài
hoàng hôn chờ mong đợi ánh ban mai
thành Các La (4) tự hào nơi sinh trưởng.
Dưới tấm khiên uy hùng bát chưởng
bóng tứ linh hổ phục long chầu
đã sinh ra một ngọn đuốc (5) thanh cao
chàng hiệp sĩ say đức tin mãnh liệt
9 ---o0o---
Với kẻ thù cương quyết
với đoàn chiên hiền lành
khi linh hồn mới được tác sinh
Người đã được tràn đầy nhân đức
lời tiên tri hiện thực đã thành.
Rồi, đại lễ xe tơ kết tóc
bên giếng rửa tội thiêng liêng
chàng hiệp sĩ và nàng Đức tin nên một
cùng trao yêu thương cứu vớt cho nhau (6)
10 ---o0o---
Mẹ đỡ đầu làm chứng cho đồng thuận
trong chiêm bao thấy phát triển lạ lùng
hoa thơm trái tốt hiển sắc khoe dung
sinh ra từ dòng dõi người khai sáng
Danh thánh Người được ơn trên linh hứng (7)
là thuộc về đấng cao trọng toàn năng
Đa Minh! Đa Minh! Mấy ai sánh bằng
Người canh tác Vườn Nho thiêng của Chúa.
11 ---o0o---
Đây, đầy tớ tín trung từ thuở nhỏ
lòng mến yêu sùng kính Chúa Kitô
bởi trước hết tình yêu Người bày tỏ
sống khó nghèo theo gương Chúa Kitô (8).
Bà vú nuôi ngay từ xưa chứng kiến
Người nằm đất, như lặng lẽ phán rằng:
"Vì điều này mà ta đến thế gian!" (9)
Ôi! Đúng là con ông bà Giang, Phúc (10).
12 ---o0o---
Khi thế gian cứ chạy đua bằng cấp
nào tiến sĩ, nào cao học nọ kia
Người chỉ tìm yêu mến bánh Man-na
thời gian ngắn tiến xa đường thánh đức.
Người trở thành giảng thuyết gia xuất sắc
đem lời thiêng khôi phục lại Vườn Nho
cứu bao người sa đọa khỏi chết khô
chồi hi vọng lại đua mầm hé nụ.
13 ---o0o---
Ngai tòa xưa vẫn thương người nghèo khó
mà hôm nay như hết cực khổ rồi
Người không xin chức tước hoặc tìm ngôi
không vơ vét từng đồng xu bà góa.
Người chỉ gắng cứu hạt mầm thoái hóa
khỏi bè rối, khỏi bật rễ đức tin
mong gìn giữ được hạt giống tinh tuyền
như hai bốn hạt hào quang tỏa rạng.
14 ---o0o---
Rồi, lòng nhiệt huyết với đức tin vững mạnh
được Tông Tòa ký chứng thực châu phê
Người tiến lên như thác đổ tràn trề
bởi nguồn mạch từ trên cao thúc đẩy
Người tiến thẳng rẽ toang rừng dị giáo (11)
bước can trường theo chính đạo xông pha
dòng suối thêm được nhiều nhánh chan hòa
tưới Vườn Chúa sinh thêm nho tươi tốt.
15 ---o0o---
Này tín chủ, nhớ chăng hiệp sĩ trước
kéo hương xa quyết vượt thắng vươn lên
"Mc" kể lời chảy mật tinh tuyền
là hậu duệ ưu tú bên này đó (12)!
Tiếc kẻ hậu sinh ngựa quen đường cũ
để xe hương đi chệch hướng ban đầu (13)
cả gia đình đang nỗ lực bên nhau
mà lắm lúc trước sau như bất nhất.
16 ---o0o---
Như cỏ dại mọc chen vào lúa tốt
nhổ làm sao mà sạch hết tức thì?!
lật từng trang sách ta viết xem đi
đọc thấy câu: "Trước nào sau vẫn vậy".
Trong vũ điệu nhiều người Phan Sinh đấy
nào thầy Chu Ngô (14), nào Phạm Phêrô (15)
nhiều chàng trai buông giầy bước tự do (16)
cùng với ta làm bạn nghèo của Chúa.
Ôi Phan Sinh! Danh hòa bình khôn tả!
Ôi Đa Minh! Đuốc tin tỏa vô song!
[1]Cầu vồng báo hiệu trời sắp mưa.
[2]Trong thần thoại Hy Lạp (Echo "âm thanh") là một nữ thần cư ngụ trên Núi Cithaeron. Zeus thích phối ngẫu với những nữ thần xinh đẹp và thường đến thăm họ trên Trái đất. Cuối cùng, vợ của Zeus, Hera, trở nên nghi ngờ và đến từ Mt. Olympus trong một nỗ lực để bắt Zeus với các nữ thần. Echo, bằng cách cố gắng bảo vệ Zeus, chịu đựng cơn thịnh nộ của Hera, và Hera khiến cô chỉ có thể nói những lời cuối cùng mà người khác nói với cô. Vì vậy, khi Echo gặp Narcissus và phải lòng chàng, cô không thể nói cho anh biết cô cảm thấy thế nào và buộc phải nhìn anh khi anh yêu chính mình. Khi chàng Narcissus bỏ chạy đến một con suối, chàng soi thấy bóng một mỹ nhân dưới nước liền đem lòng yêu bóng hình đó. Chàng không biết đó chỉ là bóng của chính mình. Chàng muốn hôn bóng hình đó, nhưng cứ chạm vào nước thì bóng người đẹp lại biến mất. Cuối cùng, không chịu được đau khổ, chàng đã lao xuống dòng suối và tự sát.
[3] Hình ảnh miêu tả quê hương thánh Đa Minh như đối xứng với quê hương thánh Phanxicô vốn được coi như nơi mặt trời phương đông.
[4] Calaroga: một thành phố nhỏ, quê hương thánh Đa Minh.
[5] Đa Minh (Domingo) sinh năm 1170 tại Calaruega, thuộc dòng tộc Guzmán, nên được gọi là Domingo Félix de Guzmán. Guzman là một dòng tộc danh tiếng tại Tây Ban Nha vào thời Trung Cổ. Theo tường thuật của Jordan thành Saxony, người chuyên nghiên cứu tiểu sử của Thánh Đa Minh, thì trước khi Đa Minh ra đời, mẹ ngài làm một cuộc hành hương đến Silos, bà mơ thấy mình đẻ ra một con chó ngậm bó đuốc đang cháy sáng và mang lửa đến khắp thế giới. Trong ngày Thanh Tẩy, bà mẹ đỡ đầu lại trông thấy trên đầu Đa Minh có một ngôi sao sáng, chiếu tỏa chung quanh. Hôm ấy là ngày Chúa Nhật nên Ngài được đặt tên là Domingo (tiếng Tây Ban Nha, Domingo là ngày Chủ Nhật). Có lẽ nguồn này là đáng tin cậy, bởi lẽ Dòng Đa Minh theo tiếng Latinh là Dominicanus, đây là một cách chơi chữ tách từ cụm từ Domini canis, nghĩa là "Con chó của Thiên Chúa" (Wiki).
[6] Thánh nhân cứu vớt niềm tin Công giáo khỏi lạc giáo và ngược lại, đức tin đó cứu linh hồn Ngài vào sự sống vĩnh cửu.
[7] Theo truyền thống Kinh Thánh, tên các vị ngôn sứ, thánh nhân được trời cao linh hứng (Đức Giêsu qua thiên thần truyền tin; Gioan Tẩy Giả được mạc khải cho ông Dacaria).
[8] Danh thánh Chúa Kitô được lặp lại hai lần trong một khổ thơ là điều hiếm gặp, chỉ khi nhấn mạnh tính trang trọng như trong ca khúc XIX và XXXII.
[9] Xem: Mc 1,38; Ga 18,37.
[10] Tên bà là Giovanna và tên ông cố là Felice nghĩa là hạnh phúc.
[11] Chống lại bè rối Albi.
[12] Thánh Tôma là hậu duệ của thánh Đa Minh.
[13] Thánh Bonaventura, dòng Phanxicô, phê phán các an hem hậu duệ của thánh Phanxicô đã không còn tuân theo đường lối khó nghèo mà thánh nhân đã vạch ra.
[14] Ugo di san Vittore.
[15] Pietro Spano.
[16] Người dịch lược bỏ một loạt tên và thay đổi chút cho khúc ca thuần Việt hơn.
