Giới thiệu Văn học Công giáo đương đại
THƠ - GIÁO PHẬN PHÁT DIỆM
Bùi Công Thuấn
***
Văn học Công giáo là một bộ phận còn
rất khiêm tốn bên cạnh nền văn học dân tộc. Hiện nay, do hạn chế về việc phổ biến
tác phẩm in (khó nhất là phát hành) nên các sáng tác văn học Công giáo chủ yếu
đăng trên các website của các giáo phận. Dù vậy, không phải giáo phận nào cũng
có trang văn học Công giáo.
Để tìm hiểu văn học Công giáo Việt Nam đương đại, trước hết là lần theo các tác giả và tác phẩm xuất hiện trên các trang của các giáo phận. Từ đó tìm hiểu phong trào sáng tác văn học của Giáo hội, tìm những vùng miền văn học đặc biệt; tìm hiểu Mục vụ văn hóa được thực hiện thế nào trong đời sống cộng đồng. Một việc quan trọng khác là nhận diện và khẳng định các khuôn mặt văn chương Công giáo, những ngòi bút có cốt cách, tài năng của văn học Công giáo đương đại, mà tác phẩm của họ góp phần xây dựng văn hóa Công giáo trong lòng văn hóa dân tộc…
CÁC TÁC GIẢ PHÁT DIỆM
Trên trang của giáo phận Phát Diệm
[1], Mục vụ văn hóa có các chuyên đề: Tác
giả tác phẩm, Suy tư cảm nghiệm, Văn chương thơ ca, Câu chuyện cuối tuần.
Các Tác giả “Văn chương thơ ca” tiêu biểu:
1.Lm
Phêrô Nguyễn Hồng Phúc (11 bài thơ)
2.Lm
PhaoLô Trần Lưu Huynh: (7 bài thơ)
3.Lm
Đình Chẩn (Giuse Trần Văn Đỉnh): (30 bài).
4.Lm. Giuse Trần Việt Hùng-Bronx, New York: (12 bài về mẹ)
5.Đinh
Văn Tiến Hùng (19 bài)
6.Nguyên Hương-Mai Đệ Liên (9 bài)
Và các tác giả khác: Joseph Trần Vũ: 01 bài; Phan Văn Phước:
02 bài; Charles Singer: 02 bài;
M. Lưu Phương: 01 bài; Thiên Dưỡng: 01 bài;
Kim Ân: 01 bài; Trần Hương: 01bài; Trăng quê: 01 bài.
Sau đây là
những ghi nhận ban đầu.
THƠ CỦA LM PHÊRÔ NGUYỄN HỒNG PHÚC
Các thánh anh hài là một trường ca 144 câu song
thất lục bát diễn ca Kinh thánh từ lúc Chúa giáng sinh đến khi thánh Giuse đem
Chúa lánh qua Ai Cập trở về. Bài trường ca trình thuật được những sự việc chính
mà Kinh thánh miêu tả, có xen kẽ tâm tình với Chúa và bình luận về hành động của
Hêrôđê. Mạch thơ sinh động. Tác giả có nguồn cảm xúc dồi dào, một nghệ thuật
thơ biến hóa. Nếu được đầu tư, tác giả có thể làm những trường ca giá trị. (Xin
trích:)
THƠ CỦA LM PHAO LÔ TRẦN
LƯU HUYNH
Tôi đã đọc các bài thơ với nhiều
cảm xúc thú vị về tính hiện thực và sự tài hoa dân dã trong thơ của Lm Phaolô
Trần Lưu Huynh. Mạch thơ trôi chảy tự nhiên như mạch cảm xúc của tác giả. Sự
chân thành thánh thiện tạo nên vẻ đẹp thơ. Xin đọc: Thăm đền thánh nữ Annê Đê Lê
Thị Thành; Mừng nhà thờ giáo xứ Yên Vân; Hướng về linh địa La Vang.
Trích đoạn về những ngày phong tỏa Covid
Từ dạo ấy, mười năm rồi Mẹ nhỉ!
Cuộc hành hương hùng vĩ Bắc, Trung, Nam
Dịp khởi công xây đền thánh La Vang
Và cử hành đại hội lần hăm chín.
Tháng mười này lễ khánh thành lại đến,
Bắc, Trung, Nam đang tính chuyện [*]hành hương.
Nhưng Mẹ ạ, hoàn cảnh thật bi thương.
Corona chặn mọi đường mọi ngả.
Nó vô hình nhưng lại mang công phá,
Mạnh hơn nhiều những bom quả tối tân,
Gây đau thương chết chóc gấp nhiều lần,
Phủ thế giới bằng bức màn tang chế.
Từ sân trường không ồn ào tiếng trẻ,
Đến chợ phiên đâu mấy kẻ bán mua.
Lễ Vê-sắc cũng lạnh lẽo cảnh chùa.
Đường lớn nhỏ người lưa thưa qua lại.
Kitô hữu càng bâng khuâng khắc khoải,
Vì cách ly, thánh lễ phải tạm ngưng.
Sáng chiều im, chẳng nghe thấy tiếng chuông.
Tất tần tật [1] như đang trong thời chiến.
Thánh lễ được truyền hình trực tuyến [*].
Ngồi ở nhà để cầu nguyện hiệp thông.
Chúng con nay chung một ý một lòng,
Hướng tới La Vang cậy trông cầu khẩn…
(Hướng về linh điạ La Vang)
[*]: Đang tính chuyện, Tất tần tật , Thánh lễ được truyền hình trực tuyến… là từ ngữ của văn nói (khẩu ngữ hàng ngày)
THƠ ĐÌNH CHẨN (Lm Giuse
Trần Văn Đỉnh)
Tác giả Đỉnh Chẩn từng đoạt
giải nhì Giải VHNT Đất Mới (Gp Xuân Lộc)
năm 2020 với tác phẩm: Hồn thơ Thiên
linh- Tiên Sa Hài Đồng Giêsu (62 bài thơ).
Lm Đình Chẩn đã dịch thơ của thánh
Giáo hoàng Gioan-Phaolô II; thơ của thánh nữ Têrêsa Hài đồng Giêsu (Hồn thơ Thiên linh-Tiên sa Hài đồng Giêsu),
Thần khúc của Dante Alighieri, phóng
tác trường ca Ave Maria (theo
thánh thi Akathistos của truyền thống Phụng vụ Bizantin).
Về những bản dịch này
tôi sẽ đề cập trong một dịp khác. GS Giáo
sư Nguyễn Văn Hoàn mất hàng chục năm với rất nhiều công sức (kể cả sự đầu tư,
trợ giúp của Nhà nước) để dịch và xuất bản Thần khúc của Dante Alighieri năm 2009. Ông căn cứ vào 27 bản chép tay, cô đọng lại thành một
bản để nghiên cứu. GS Hoàn cho biết ông chủ yếu dịch nội dung, cốt truyện chính
chứ còn thành một thể thơ 3 câu của Ý với những cung bậc khác nhau rất khó [2]. So sánh như thế để thấy điều này, khi dịch Thần khúc của Dante, Lm Đình Chẩn trở thành một dịch giả trẻ tài năng của văn học
Công giáo đương đại.
Tôi đã đọc 30 bài thơ,
1 bài văn tế của Đình Chẩn. Đó là các bài: Theo
Mẹ dâng mình; Vọng ngân mùa chuyển xứ; Chúa mới là tất cả; Ôi Maria vì sao con
yêu Mẹ; Về bên Mẹ Bảo Nham; Mẹ thương chín bỏ làm mười;
Châu ngọc
dâng Mẹ; Tháng hoa Mẹ; Văn tế bà thánh Đê;
Sương tình Noel; Huệ bên nhan thánh; Nguyện xin thánh cả âm thầm; Hướng
về đồng bào miền trung; Cám ơn nhé, Cô Vy; Vạn sự như ý Chúa. Được
thanh tẩy, được sai đi; Chúc mừng Hòa Lạc cung hiến thánh
đường; Vang bài ca mới; Món quà "Tháng 03 ngày 08; Thơ khai xuân; Thinh lặng là tiếng
Chúa; Cây sáng thế; Khúc ai ca 02; Lời cầu xin của em
bé mù; Em bé mù lên tiếng; Mừng vui lên ; Hàn ngọc linh
thi 1& 2; Chìm lắng; Xin dẫn con về suối nguồn yêu
thương; Emmanuel.
Thơ Đình Chẩn thuộc
dòng “Thi ca cầu nguyện”.
(Vang bài ca mới)
Ngòi bút Đình Chẩn điêu luyện về thi luật. Nhạc
thơ giàu có, ngôn ngữ trau chuốt, nhiều câu thơ ánh lên chất tài hoa. Vẻ đẹp
thơ Đình Chẩn là tình cảm chân thành sâu sắc, là tâm tình cầu nguyện thiết tha
với một niềm tin yêu kiên vững noi theo gương sống đạo của Đức Mẹ, thánh Giuse
và các thánh tử đạo Việt Nam. Sức mạnh thơ Đình Chẩn là hiện thực được thăng
hoa trong đức tin và lòng mến tuyệt diệu khi tác giả hướng về Đức Mẹ, các thánh
và đồng bào mình (Về bên Mẹ Bảo Nham; Văn
tế bà thánh Đê; Hướng về đồng bào miền trung; Cám ơn nhé, Cô Vy). Đình Chẩn
có khả năng khắc họa chân dung nhân vật, miêu tả sự kiện sắc nét với một cảm
quan sâu rộng trong không gian, thời gian. Điều này bộc lộ sức sáng tạo của một
ngòi bút thơ có nội lực đầy hứa hẹn. Thơ Đình Chẩn giàu màu sắc thẩm mỹ. Món
quà "Tháng 03 ngày 08"
là Thơ vui; Mẹ thương chín bỏ làm mười là Lục bát dễ thương; Chìm lắng đậm nét kiểu thơ lãng mạn; Tháng hoa Mẹ là tiếng nói con trẻ; Một vài bài mang dáng dấp ngôn ngữ
thơ Hàn Mạc Tử, kiểu ngôn ngữ tượng trưng, rất dễ trở nên sáo ngữ (Cây sáng thế; Hàn ngọc linh thi; Cũng có
những bài ý, tứ cũ nên không gây được chú ý với người đọc. Xin đọc:
Giêsu
ơi,
Con
đắc tội với Chúa!
Xin
thứ tha…Tội con bày trước mặt
Đóng
đinh Người khi kết án anh em…
Đóng
đinh Người khi thờ ơ vô tâm
Khi
bả phù hoa gót hài con du lãng…
Hỡi
Đấng là Đường, là Sự Thật, là Sự Sống
Xin
giải thoát con khỏi quyền lực tối tăm
Dẫn con về Suối nguồn yêu thương
(Xin dẫn con về suối nguồn yêu thương)
THƠ ĐINH VĂN TIẾN HÙNG
Đinh Văn Tiến Hùng
có ý thức sáng tạo tiếp cận được Mỹ học Kitô giáo với những chiều kích mới lạ (Thơ kinh cầu nguyện). Nghệ thuật thơ
điêu luyện, bài thơ nào cũng có đọan hay, tứ đẹp, lời trong sáng. Tuy viết về
những đề tài quen thuộc, song thơ Đinh Văn Tiến Hùng lấp lánh tình ý mới (Hoa lòng dâng mẹ). Tình cảm thơ chân
thành, lắng đọng (Giuse họ đạo quê xưa),
giàu cảm xúc lãng mạng (Liên khúc Giáng
Sinh). Hồn thơ cầu nguyện có cảm nghiệm sâu sắc (Muối cho đời), từ Kinh thánh nhận ra giá trị tuyệt vời của hiện
sinh (Con chỉ có một ngày). Đinh Văn
Tiến Hùng cũng ghi lại được những sinh hoạt tôn giáo đầy vẻ đẹp văn hóa (Những tháng hoa kỷ niệm), những bài diễn
ca Kinh thánh đầy niềm vui (Mầu nhiệm
Phục Sinh) và một tình yêu quê hương đằm thắm khôn nguôi (Phát Diệm ơi! Yêu thương mấy cho vừa).
Nhiều bài thơ mở
đầu là 4 câu lục bát, sau đó là thơ 7 chữ và kết bằng 4 câu lục bát. Có bài
dùng từ láy thật sinh động (Tặng các đội
dâng hoa). Sức hấp dẫn của thơ là sự chân thành và sự kết hợp giữa hiện
thực và cảm hứng lãng mạn, trên nền tảng của một niềm tin yêu giàu trải nghiệm.
Tuy nằm trong dòng thơ bình dân song thơ Đinh Văn Tiến Hùng đã hiển hiện một
cốt cách riêng. Nhiều bày thơ hay: Mùa xuân mới
Giáo hội; Habemus
Papam : Chúng ta đã có Giáo hoàng; Trường ca Mẹ Hồn
Xác Lên trời; Thơ kinh nguyện cầu; Phát Diệm ơi! Yêu
thương mấy cho vừa! Con chỉ có
một ngày…
Đây là quan niệm thi ca:
Tôi đã đọc các bài: Chờ người; Lên đền thánh; Mưa ngâu; Sớm mai; Tâm tình tháng 11; Tâm sự Giáng sinh; Tiếng tình; Tìm người; Tôi vẫn thấy;
Thơ Nguyên Hương là thơ lãng mạn (thơ 1930-1945), là tiếng nói của
“Cái Tôi”, là lời tự tình Tôi nói với Tôi (Tìm
người). Người thơ soi vào hồn mình mà lắng nghe những vang dội của cuộc
sống âm vang tâm linh, soi vào hồn mình để thấy một khoảng trống mênh mang khao
khát tìm kiếm lấp đầy, vì thế thơ mang giọng buồn. Tác giả tự thổ lộ: “Bởi trót nặng tình với thơ ca/ Thiên duyên gắn bó quá mặn mà”(Tâm sự
Giáng Sinh), đó là một
cốt cách thi nhân có dáng nét tài hoa.
Nay gió mưa đông đổ
ngang trời
Tôi chờ Người gõ cửa hồn
tôi
Chắp tay thành kính xin Người đến
Tưới gội hồn tôi thắm tinh khôi
(Chờ người)
Cuộc đời con cũng mưa ngâu, lạy Chúa
Suốt bốn mùa duyên lỡ cung tơ
Hồn nặng vương tội lỗi phủ mờ
Lỗi ước hẹn, lãng quên bao lời hứa
Chúa có về cho mưa đừng rơi nữa
Ruộng con buồn ôm lại khoảng trời
đông
Cho nắng lên xuân ấm nở hoa hồng
Cho nối lại duyên lòng con với Chúa.
(Mưa
ngâu)
Con chẳng về thăm mộ mẹ cha,
Dịch bệnh tràn lan chốn xa nhà
Xin gửi lời kinh như hương khói
Dâng lời cầu Chúa tựa đóa hoa
(Tâm tình tháng 11)
Tôi vẫn thấy biển trời kia xanh rộng
Cõi mênh mông những cửa động, rừng
xanh
Mà sao tôi không cảm cái mong manh
Của hạt bụi sinh thành tôi bé nhỏ...
Tôi vẫn thấy... và tôi vẫn thấy...
(Tôi vẫn thấy)
THƠ CỦA Lm. GIUSE TRẦN VIỆT HÙNG -Bronx, New York:
12 bài về mẹ của Lm Giuse Trần Việt Hùng là thơ 7 chữ nhưng không theo vần luật của một thể thơ nào. Thơ giàu ý tứ, tình cảm sâu lắng, khai thác phong phú đề tài về mẹ, đôi khi có những hình ảnh xúc động. Tuy vậy chất thơ còn hạn chế ở nhạc điệu, ngôn ngữ và sự sáng tạo những tứ thơ mới.
Thân cò lặn lội, trôi dòng suối,
Nắng mưa không quản, vạn dặm xa.
Gồng gánh nặng vai, hai chân bước,
Lê thê ngàn lối, mối thương trường.
Da nhăn tóc bạc, hạc xế bóng,
Lưng khom mắt mờ, bờ vai nặng.
Thân mòn sức yếu, yêu vô vàn,
Mòn mỏi đợi trông, công thành toại.
(Nghĩa mẹ)
Giọng mẹ dịu hiền, tiếng ân thiêng,
Nải chuối trái xoài, đời chua ngọt,
Bát canh cua đồng, trông mát dạ.
Bó rau cà muối, mối quê nhà,
Một cóng tôm kho, tình gói trọn.
Xa quê mẹ nhớ, mong ngày về,
Vài gói trà sâm, tâm thành kính.
Hộp sữa en-sure, mua gởi mẹ,
Lọ thuốc tiểu đường, thương nhớ mẹ.
Trái gió trở trời, huyết áp lên,
Máu mỡ tăng cao, bao lo lắng.
Lời cầu dâng Mẹ, ban bình an,
(Lễ mẹ)
THƠ CỦA CÁC
TÁC GIẢ:
***
Văn học Công giáo Phát Diệm đương đại có một đội
ngũ hùng hậu, nhiều tài năng. Nhiều tác giả là Linh mục, nên tư tưởng, nội dung
và nghệ thuật thơ vượt trội. Mỗi người một cốt cách, một thế giới nghệ thuật
riêng. Nội dung thơ khá phong phú, vừa tỏa sáng đức tin, lòng mến, vừa hướng về
hiện thực và soi sáng hiện thực bằng ánh sáng Tin Mừng. Thơ đem đến niềm tin
yêu và sự lạc quan trong mọi hoàn cảnh
(dù trong việc miêu tả các thánh tử đạo hay ghi lại cảnh ngộ khốn cùng của
người dân trong cơn đại dịch…). Các tác giả Phát Diệm góp phần hiện đại hóa thơ
ca Công giáo khi đi vào hiện thực và soi sáng hiện thực bằng niềm hoan ca của Đấng
Phục Sinh. Thơ không chỉ là Thi ca cầu nguyện, Huấn ca, Tụng ca hay Diễn ca truyền thống, mà là tiếng nói của
người Công giáo hôm nay trước những vấn đề lớn của thực tại (Thí dụ nạn dịch
Covid). Nhà thơ gắn bó với quê hương và dân tộc mình bằng tình cảm thiết tha kết
hợp với những suy tư sâu nặng trong niềm tin Cứu Độ.
Những tiếng thơ Phát Diệm nếu chú ý hơn đến sự sáng tạo nghệ thuật sẽ là những hoa trái đẹp trong vườn hoa văn học Công giáo đầy hương sắc.
Tháng 1/ 2022
_____________________________
[1]
https://phatdiem.org/van-chuong-tho-ca.html
[2]https://vov.vn/van-hoa/van-hoc/tu-truong-hop-ban-dich-than-khuc-dich-van-hoc-say-me-la-mot-le-862450.vov
