Làm việc có phương pháp : Một bí quyết của sự thành công
(Cẩm nang của sinh viên Công giáo)
Dịch từ nguyên tác :
"Travailler avec méthode, c'est réussir", nxb. Le Sarment - FAYARD 1989
Nhập đề
1. Mục tiêu
Mục tiêu của cuốn
sách này là trình bày những phương pháp làm việc trí thức cho người Kitô hữu.
Tuy nhiên, ngay
từ đầu chúng ta cần phải nhất trí với nhau về ý nghĩa của 3 hạn từ sau đây.
Trước hết là phương
pháp, chứ không phải là kỹ thuật. Phương pháp là một từ rút ra từ chữ hodos
trong tiếng Hy lạp, có nghĩa là "con đường" : tập tành một
phương pháp làm việc trí thức là việc riêng của mỗi người, tương tự như mỗi
người phải chọn lấy một con đường riêng cho mình trong cuộc sống. Ngoài ra, tập
luyện cho thành thạo một phương pháp sẽ mất nhiều thì giờ, và phải dựa trên
nguyên tắc của Socrate - một nguyên tắc phải ghi bằng chữ vàng ở đầu các sách
học của mình : "Hãy biết lấy mình". Kỹ thuật là một cái gì làm
sẵn ; còn phương pháp thì vượt lên trên các chuẩn mực. Như thế, cuốn sách
này sẽ cung cấp cho các bạn những phương thế cần sử dụng một cách chặt chẽ
nhưng không cứng nhắc. Và đúng theo lý tưởng, một phương pháp cần được bổ túc,
ứng dụng và thích nghi theo nhu cầu riêng của các bạn, dưới sự hướng dẫn của
một bậc đàn anh nào đó.
Kế đó, những
phương pháp này có liên hệ trước hết đến cuộc sống của các sinh viên
(hiểu là những người đang theo học ở bậc đại học). Vì thế, một số lưu ý ghi ra
trong sách này dành riêng cho các sinh viên. Nhưng nói thế không có nghĩa là
tác phẩm này hoàn toàn không thích hợp để trao vào tay các học sinh bậc trung
học (từ lớp 10 trở lên), các sinh viên bậc cao học hay hơn nữa và những người
đã tốt nghiệp đại học vẫn tiếp tục làm việc trí óc (đây đúng ra phải là trường
hợp của mỗi người chúng ta !), hoặc những phụ huynh quan tâm tới việc học
hành của con cái. Mọi sử dụng tập sách này với một số thích nghi, dĩ nhiên, đều
đáng được hoan nghênh.
Sau cùng, các
phương pháp được mô tả trong sách này đều liên hệ đến mọi sinh viên, kể cả
những sinh viên không theo Kitô giáo, vì trí nhớ hay trí hiểu đều là của bản
tính con người mà ! Tuy vậy, tập sách mỏng này vẫn ưu tiên dành cho các
Kitô hữu, mang một ý nhắm rõ rệt là trình bày cho thấy hàng ngàn sinh viên
kitô giáo đã sống thế nào, đã kết hợp sâu xa và sống động việc học hành với đức
tin của mình làm sao : họ sẽ không phải chọn bên này bỏ bên kia hay ngược
lại, nhưng chỉ việc khám phá ra có một sự cộng sinh giữa hai bên, liên quan đến
toàn bộ cuộc sống của họ (cf. Chương I).[1]
2. Tác giả
Để viết lên cuốn
sách này, tác giả đã kín múc từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó đáng kể nhất là
chính kinh nghiệm của tác giả.
Cả đời nghiên cứu
học hành, tác giả đã có may mắn theo đuổi khoa học lẫn văn chương, và từ đó
nhận ra ngành nào cũng có những đòi hỏi của nó. Suy nghĩ về những chiến thuật
đã áp dụng trong khi làm việc, tác giả dần dần định hình được một số qui tắc và
luật lệ. Rồi qua những trao đổi với các sinh viên khác, tác giả nhận ra những
hiệu quả của những qui tắc và luật lệ đó. Những năm giảng dạy các phương pháp
này ở Paris cũng như ở các tỉnh đã cho phép tác giả kiểm chứng hiệu năng của
các phương pháp ấy, cũng như mài dũa, sắp xếp và bổ sung thêm các phương pháp
ấy. Cuối cùng, thật là sung sướng khi càng ngày càng có nhiều tác phẩm dành để
nói về các phương pháp làm việc trí thức : những tư liệu ấy đã không bị
tác giả bỏ qua (trong số này phải nhìn nhận giá trị của những tác phẩm cổ điển
như của J. Guitton và A.D. Sertillanges). Tuy vậy, vì những lý do chung, không
có cuốn sách nào trong số đó tìm hiểu việc học hành dưới cả hai góc cạnh :
thiêng liêng và có phương pháp. Thế mà, kết hợp được hai góc cạnh đó quả là
quan trọng đối với thế giới hôm nay, vì người Kitô hữu và còn hơn thế nữa các
sinh viên kitô giáo hiện thời đang có xu hướng muốn ngăn đôi hai cuộc sống, cuộc
sống trí thức và cuộc sống thiêng liêng. Chính vì thao thức muốn đan kết, chứ
không phải pha trộn hay xếp cạnh nhau hai thực tại vô phương hòa hợp với nhau
(gần như một hỏa tiễn có 2 tầng : tầng tự nhiên và tầng siêu nhiên), mà
tác giả đã biên soạn từng trang sách này theo một bố cục mà các bạn sẽ thấy sau
đây.
3. Lợi ích
Có cần trình bày
ích lợi của một cuốn sách như vừa nói không ?
Ngày nào tác giả
cuốn sách này cũng có dịp gặp các sinh viên đang "bơi" trong các bài
vở hay chỉ đạt được thành tích bằng 1/10 khả năng của họ. Câu nói của Edison
thật là sâu sắc : "Thiên tài là sự kết hợp của 10% khả năng thiên
phú và 90% khả năng luyện tập".[2]
Muốn ứng dụng vào
đề tài chúng ta đang bàn trong cuốn sách này, có thể thay chữ "thiên
tài" bằng "thành công trong học tập" và "bằng phương pháp
làm việc" (và có thể thêm : Thành công trong học tập là do 100% qui
kết của Chúa Thánh Thần, vì mọi sự sống động được là do Người !)[3]
Các phương pháp
sắp bàn sau đây có rất nhiều lợi điểm. Lợi điểm thứ nhất - trước cả hiệu năng
của phương pháp - chính là tạo được sự bình an : không có gì gây áp lực
tinh thần hơn là tình trạng phân tâm hay cảm giác bực bội vì đã không khai thác
được tất cả mọi khả năng của mình. Thế mà khoa phương pháp luận này sẽ đóng vai
trò của một người thợ làm vườn : nhổ hết mọi dây leo đang làm bạn ngột
ngạt và tỉa hết những gì đang cản trở sự phát triển của bạn.
Đừng vội cho rằng
đây là những phương pháp có tính cách mạng ! Đúng hơn, đó chỉ là sự triển
khai các trực giác mà trước đây có thể bạn đã linh cảm mơ màng. Các phương pháp
này sẽ củng cố và xây dựng một cách khoa học những gì trước đây chỉ mới là một
ý kiến, một cảm nghĩ nơi bạn.
4. Bố cục
Chỉ cần đọc qua
các tựa đề của các chương là bạn có thể đoán được bố cục của cuốn sách :
sau một chương khá tổng qua trình bày đặc điểm của việc lao động theo tinh thần
kitô giáo (chương 1), ta sẽ lần lượt tìm hiểu các chủ đề sau :
+ Điều kiện và
hoàn cảnh học tập
Nếu là nhà quân
sự, người ta sẽ nói "binh pháp". Đối với một sinh viên kitô giáo cơ
sở hạ tầng ấy sẽ gồm 3 mặt : thân xác (Chương 2), tình cảm (Chương 3) và
đời sống tâm linh (Chương 4) ; đời sống tâm linh sẽ xoay quanh việc cầu
nguyện dù không phải chỉ có thế, như các chương kia sẽ cho thấy (từ Chương 2
đến Chương 4).
+ Việc học đúng
nghĩa
Bỏ ra ngoài những
đặc điểm của mỗi môn học, việc học nói chung sẽ xoay quanh 3 công việc kế tiếp
nhau sau đây :
1. Lấy "nốt" (notes) : kỹ thuật lấy nốt (hay ghi chú) (Chương 5).
2. Hiểu bài : các chiến thuật giúp hiểu bài (Chương 6).
3. Học bài : các phương pháp nhớ bài (Chương 7).
Cũng đừng quên
một trường hợp làm việc trí thức đặc biệt là thi cử (Chương 8), dù đó không
phải là một công việc trí óc riêng rẽ.
5. Sau cùng, vài lời căn dặn
thực tiễn
để giúp bạn đọc
cuốn sách này thoải mái và hiệu quả hơn, vì một số người có thể cho là sách quá
dài. Ấy thế nhưng chúng tôi chủ ý chỉ đề cập tới những gì chung cho hết mọi
việc học hành, trừ một đôi lưu ý đặc biệt hơn ở một vài chỗ trong sách. Chẳng
hạn, sách không nói tới vai trò bổ trợ của tin học trong việc học tập. Chẳng ai
phủ nhận là càng ngày tin học càng phổ biến. Chúng ta sẽ có dịp nhận thức điều
đó, đặc biệt khi nói về việc quản lý tủ phiếu tư liệu (Chương 5), hay khi nói
tới việc lên kế hoạch học tập (Chương 3), v.v...
+ Mỗi chương
trong sách này có phần nào
độc lập. Bạn có thể
hiểu và áp dụng chương ấy, mà không cần liên hệ đến các chương khác. Tuy nhiên,
kinh nghiệm cho thấy thật là sai lầm khi tách nó ra khỏi toàn bộ cuốn sách. Thứ
tự tốt nhất nên theo khi đọc sách này vẫn là thứ tự có sẵn của các chương. Một
phần vì thứ tự ấy rất hợp lý ; đàng khác, khi nêu ra một vấn đề ở chương
này cho bạn giải quyết, người ta giả thiết là bạn đã nắm được những ý kiến cung
cấp ở các chương trước. Chẳng hạn, muốn tập trung (chương 3), trước tiên phải
có sự quân bình trong đời sống (chương 2) ; hay muốn nhớ bài học (chương
7) phải hiểu rõ bài (chương 6) hoặc phải lấy "nốt" thật đúng (chương
5).
+ Ý đồ trước
tiên của sách này là một ý đồ thực tiễn
Vì thế, sách loại
bỏ mọi kiểu cách văn chương và chọn cách trình bày có hệ thống, chia thành phần
lớn rồi thành phần nhỏ vì muốn cho rõ ràng sáng sủa. Bù lại, đừng nghĩ sách này
đọc mau chán và dễ dội ngược lại, vì trong sách có đủ các hình vẽ và các trích
dẫn. [4]
Xin hoan nghênh
mọi đề nghị của độc giả nhằm sửa chữa hay cải thiện cuốn sách này. Đừng hiểu
lầm ý đồ của tác giả khi đọc thấy bút pháp trực tiếp và nhiều động từ ở thế ra
lệnh ("hãy làm như thế này, đừng làm như thế kia"). Tác giả
chỉ muốn đưa ra những lời khuyên, chứ không hề muốn lên lớp một cách độc đoán
chuyên chế. Tuy nhiên, sẽ không vô ích đâu, nếu thỉnh thoảng bạn tỏ ra tín
nhiệm một số đề nghị của tác giả và đem ra thực hành, dù bạn chưa thấy ích lợi
hay kết quả trực tiếp của những đề nghị ấy. Nói chung, thời gian là ông thầy
tốt nhất của bạn, thời gian sẽ thưởng cho bạn vì đã ngoan ngoãn và nhẫn nại
thực hành các đề nghị ấy. Dĩ nhiên, không nên dùng sách này kèm với các sách
chuyên môn hơn trình bày các kỹ thuật đọc nhanh, tập viết đúng chính tả chẳng
hạn. Không thể nói về hết mọi chuyện một cách chi tiết được chỉ trong một cuốn
sách.
+ Đứng trước con số các lời
khuyên đưa ra trong sách này và khoảng cách có thể chuẩn đoán dễ dàng giữa những gì lời khuyên ấy đề ra
với những gì bạn đang sống, bạn chớ vội nản lòng. Sách này nhắm tới một lý
tưởng, mà không ai có thể một sớm một chiều đạt tới được. Cũng tựa như muốn
chạy 100 mét trong vòng 10 giây, hẳn là ta phải tập luyện nhiều.
Tốt hơn hết là
hãy "ra khơi bằng những ngả sông nhỏ" (như lời thánh Tôma
Aquinô dạy) và vì thế hãy định cho mình một vài mục tiêu cùng lúc. Cụ thể, ở
giai đoạn đầu, bạn nên chọn cho mình một số thay đổi đơn giản và dễ chịu nhất
(như ăn điểm tâm đầy đủ, nghỉ một chút sau mỗi giờ...). Rồi, khi đã quen nếp,
(sau một tuần chẳng hạn), hãy bước sang mục tiêu thứ hai (dĩ nhiên, vẫn không
bỏ mục tiêu trước). Dần dà bạn sẽ ngạc nhiên trước những thay đổi sâu xa trong
đời sinh viên của mình và xa hơn, trong đời sống của mình nói chung, vì
"cứ cho tôi biết bạn học tập thế nào, tôi sẽ cho bạn biết bạn là
ai !"
"Nào hỡi
toàn dân trong xứ, hãy can đảm vào việc ! Vì có Ta ở với các ngươi. Đó là
lời Thiên Chúa phán" (Kng 2,4)
[1] Bạn có
biết rằng ở Hoa Kỳ, đa số các sinh viên và cả các học sinh đều phải dành chừng
40 giờ để học phương pháp làm việc trí thức không ?
[2] Tác giả
chơi chữ ở đây khi nói :"Thiên tài là sự kết hợp của 10% gợi hứng
("inspiration" : thổi vào) và 90% đổ mồ hôi
("transpi-ration" : phát ra").
[3]"Qui
kết" : "conspiration".
